Uprawnienia w korzystaniu z transportu publicznego − Piotr Figiel
Z tego artykułu dowiesz się, jakie są twoje uprawnienia w zakresie korzystania z bezpłatnych lub ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego. Zanim przejdę do omówienia wymiaru ulg oraz grup osób do nich uprawnionych, jedna istotna uwaga: ulgi przysługujące w publicznej komunikacji kolejowej i autobusowej (dawniej: PKS) różnią się od tych, na które możesz liczyć w komunikacji miejskiej. Inny jest wymiar zniżki oraz grupa objęta uprawnieniem. Różnice wynikają z prozaicznej przyczyny: komunikację miejską uruchamiają miasta lub gminy, które same decydują o zakresie i wysokości stosowanych ulg, natomiast połączenia kolejowe, z wyjątkiem warszawskiej SKM-ki, uruchamiają minister właściwy do spraw transportu lub samorządy wojewódzkie, a połączenia autobusowe – samorządy wojewódzkie lub samorządy powiatowe. Warto o tym pamiętać jeszcze na etapie planowania podróży.
Pociągiem i autobusem w krajowym transporcie publicznym
Połączenia kolejowe obejmują wszystkie pociągi dalekobieżne TLK, IC, EIP spółki PKP Intercity, a także pociągi regionalne osobowe o różnych nazwach handlowych. Uprawnienia do ulgowych przejazdów przysługują wyłącznie na obszarze Polski. Zależne są od rodzaju i kategorii pociągu, a także stopnia niepełnosprawności. Uprawnienia do zniżek w pociągach międzynarodowych uzależnione są od porozumień między spółkami kolejowymi obsługującymi dane połączenie.
Zniżki przysługują osobom niewidomym niezdolnym do samodzielnej egzystencji, a także pozostałym osobom niewidomym, nawet jeśli nie są uznane za niezdolne do samodzielnej egzystencji. Co kryje się pod tymi pojęciami? Ogólnie rzecz biorąc, osoba niewidoma niezdolna do samodzielnej egzystencji to osoba z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności wydanym z powodu stanu narządu wzroku lub osoba z traktowanym na równi orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji wydanym np. przez organ rentowy ZUS-u lub KRUS-u. Natomiast niewidomy, który nie został uznany za niezdolnego do samodzielnej egzystencji, to osoba z orzeczonym umiarkowanym stopniem niepełnosprawności z powodu schorzenia narządu wzroku lub osoba posiadająca traktowane na równi orzeczenie organu rentowego, np. ZUS-u lub KRUS-u, stwierdzające całkowitą niezdolność do pracy.
Jeśli twoja podróż nie jest związana z przejazdem do lekarza lub szkoły, będzie ci przysługiwał jeden z trzech wymiarów ulgi: 93%, 51% lub 37%. Zniżki należą się zarówno na bilety jednorazowe, jak i miesięczne imienne. Do przejazdów z ulgą 93% i 51% uprawnione są wyłącznie osoby niewidome niezdolne do samodzielnej egzystencji. Ulga 93% przysługuje wyłącznie w pociągach osobowych. W pociągach pospiesznych i ekspresowych obowiązuje zniżka 51%. Natomiast do przejazdów z ulgą 37% uprawnione są osoby niewidome, jeśli nie zostały uznane za niezdolne do samodzielnej egzystencji.
Przykład 1
Jan mieszka w Łodzi i wybiera się do Siedlec w odwiedziny do cioci. Znalazł połączenie z przesiadką. Ze stacji Łódź Fabryczna wyruszy pociągiem interREGIO, na stacji Warszawa Wschodnia przesiądzie się do pociągu osobowego spółki Koleje Mazowieckie. Jan ma przy sobie legitymację osoby niepełnosprawnej z wpisanym kodem 04-O ze znacznym stopniem niepełnosprawności. W obu pociągach Jan ma prawo do zniżki 93%. Jeśli zależy mu na czasie, może przesiąść się do pociągu pospiesznego IC lub TLK, wtedy bilet na drugi pociąg kupi z ulgą 51%.
Przykład 2
Grażyna jedzie na weekend z Warszawy do Ustki z przesiadką w Gdyni. Na trasie z Warszawy do Gdyni skorzysta z Pendolino, a później przesiądzie się do pociągu REGIO do Ustki. Grażyna ma orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności z kodem 04-O. Na oba pociągi kupi bilety ze zniżką 37%.
W międzymiastowej publicznej komunikacji autobusowej obowiązują podobne zasady. Wysokość ulgi uzależniona jest od rodzaju połączenia autobusowego oraz stopnia niepełnosprawności osoby uprawnionej. Podobnie jak na kolei ulga 93% przysługuje osobom niewidomym niezdolnym do samodzielnej egzystencji, ale tylko w autobusach linii zwykłych, natomiast w przejazdach liniami przyspieszonymi i pospiesznymi przysługuje 51% zniżki. Na podróże autobusami ekspresowymi nie przysługuje ustawowa ulga, jednak przewoźnik może wprowadzić zniżkę marketingową, zgodnie z własną strategią prowadzenia biznesu.
Osoby niewidome – niezależnie, czy niezdolne czy zdolne do samodzielnej egzystencji – mają prawo do podróżowania z przewodnikiem. Przewodnik korzysta z 95% zniżki. Obowiązuje prosta zasada: jeśli masz prawo do zniżki, twój przewodnik również otrzyma bilet ulgowy.
Osobną kategorię ulg stanowią zniżki na przejazdy do szkół, lekarzy oraz na turnusy rehabilitacyjne. Przejazdy, np. na trasie dom – szkoła – dom, odbywają się na podstawie biletów ze zniżką 78%. Uprawnienie obejmuje dzieci, młodzież oraz ich przewodników. Dokumenty niezbędne do skorzystania ze zniżki wydaje przedszkole lub szkoła. Niepełnosprawni studenci potwierdzają uprawnienie do ulgi np. legitymacją osoby niepełnosprawnej oraz legitymacją studencką. Do przejazdów z ulgą 78% uprawnieni są uczniowie do ukończenia dwudziestu czterech lat i studenci do ukończenia dwudziestu sześciu lat, niezależnie od stopnia niepełnosprawności.
Porady praktyczne
- Jeśli chcesz potwierdzać swoje prawo do biletu ulgowego legitymacją osoby niepełnosprawnej, koniecznie pamiętaj o tym, aby przy składaniu wniosku o wydanie legitymacji zażądać zamieszczenia symbolu przyczyny niepełnosprawności. Tylko wtedy będziesz mogła/mógł korzystać ze zniżek przysługujących osobom niewidomym. Symbol 04-O zostanie zapisany w kodzie QR na rewersie twojej legitymacji.
- Jeśli potwierdzasz uprawnienie do ulgi legitymacją osoby niepełnosprawnej, żaden kierowca autobusu lub kontroler biletów nie ma prawa żądać od ciebie okazania dodatkowych dokumentów, np. orzeczenia lekarskiego i dowodu osobistego, nie ma również prawa usunąć cię z pojazdu, twierdząc, że twoja legitymacja jest nieważna.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. z 2018 r. poz. 295).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 20 kwietnia 2017 r. w sprawie rodzajów dokumentów poświadczających uprawnienia do korzystania z ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. z 2017 poz. 810).
Komunikacja miejska
Zupełnie inne ulgi i zasady ich poświadczania obowiązują w pojazdach publicznej komunikacji miejskiej. Zakres uprawnień oraz listę dokumentów poświadczających prawo do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów określa rada gminy lub miasta w drodze uchwały. W części miast ulgi nie istnieją i każdy płaci za przejazd. Ważne, abyś przed wejściem do autobusu czy tramwaju wiedziała/wiedział, na jakich zasadach możesz podróżować. Wiele przedsiębiorstw komunikacji miejskiej ma swoje infolinie, większość ma strony internetowe. Niestety, w niektórych miastach nie można potwierdzać uprawnienia do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów legitymacją osoby niepełnosprawnej. W takich przypadkach wymagane jest orzeczenie wraz z dokumentem ze zdjęciem. Pamiętaj również, że w niektórych pociągach honorowane są również bilety komunikacji miejskiej. Tak jest np. w aglomeracji warszawskiej. W strefie tzw. wspólnego biletu ZTM-KM-WKD bardziej opłaca się podróżować na podstawie uprawnień przysługujących w komunikacji miejskiej niż w pociągach osobowych.
Jeśli zatem wybierasz się do nieznanego ci miasta, postaraj się zdobyć podstawowe informacje o zasadach podróżowania lokalną komunikacją miejską. Obecnie nie jest to trudne. Zaoszczędź sobie niepotrzebnego stresu, a w skrajnym przypadku mandatu wlepionego przez kontrolera biletów.
Podstawa prawna:
Uchwały rad miast lub gmin organizujących komunikację miejską, dostępne na stronach internetowych tychże lub w dziennikach urzędowych właściwego miejscowo wojewody.
Piotr Figiel, wiceprezes Fundacji Nowe Spojrzenie zajmującej się dostępnością, w tym publicznego transportu zbiorowego. Autor tekstów i komentarzy o publicznym transporcie zbiorowym. Publikował artykuły w warszawskiej prasie lokalnej, w prasie branżowej oraz w portalach internetowych. Członek gremiów doradczych, uczestniczył m.in. w pracach nad zmianami w uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów w środkach lokalnego transportu zbiorowego w Warszawie w 2014 r. Ma średnie wykształcenie. Jest osobą słabowidzącą w stopniu znacznym.