Publiczne wsparcie prawne i finansowe dla osób z dysfunkcją wzroku − Martyna Zadorożna
Z artykułu dowiesz się, gdzie możesz udać się po pomoc wspierającą rehabilitację społeczną i zawodową oraz jakie ulgi i uprawnienia przysługują ci jako osobie z potwierdzoną dysfunkcją wzroku. Przy każdym rodzaju wsparcia znajdziesz podstawę prawną jego udzielania lub informację o źródle twoich uprawnień. Większość form pomocy wymaga od ciebie posiadania aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności. Dlatego zachęcamy cię do rozpoczęcia procesu uzyskania orzeczenia. Jak to zrobić, piszemy w innym miejscu niniejszego poradnika.
1. Wsparcie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON)
Pilotażowy program Aktywny Samorząd
To ważny program, który pomoże ci w pokryciu kosztów edukacji oraz sprzętu wspierającego rehabilitację społeczną i zawodową. Realizowany jest przez samorządy powiatowe w całej Polsce i obsługiwany bezpośrednio przez jednostki organizacyjne samorządu, takie jak PCPR, MOPR, MOPS. W zależności od stopnia niepełnosprawności możesz złożyć wniosek o:
• pomoc w zakupie sprzętu elektronicznego lub jego elementów oraz oprogramowania (moduł I, obszar B, zadania1 i 3);
• dofinansowanie szkoleń w zakresie obsługi sprzętu elektronicznego i oprogramowania nabytego w ramach programu (moduł I, obszar B, zadanie 2);
• pomoc w utrzymaniu sprawności posiadanego sprzętu elektronicznego (moduł I, obszar B, zadanie 5);
• pomoc w uzyskaniu wykształcenia na poziomie wyższym (moduł II).
Wniosek o dofinansowanie w ramach programu złożysz w samorządzie powiatowym właściwym dla twojego miejsca zamieszkania. Możesz to zrobić za pośrednictwem platformy Systemu Obsługi Wsparcia (SOW) pod adresem www.sow.pfron.org.pl lub w formie papierowej, przy czym od 2022 r. wniosek papierowy i tak musi ostatecznie zostać wprowadzony do SOW.
Nie martw się, że nie dysponujesz jeszcze udźwiękowionym komputerem czy innym sprzętem, który pomógłby ci złożyć wniosek w wersji elektronicznej. Możesz skorzystać z wybranej przez siebie formy pomocy przy aplikowaniu, m.in. z infolinii pod numerem 800 889 777, mobilnego asystenta osoby niepełnosprawnej lub pracownika PFRON w punktach informacyjnych SOW, które znajdują się we wszystkich wojewódzkich oddziałach PFRON.
Podstawa prawna: art. 47 ust. 1 pkt 4 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 573, 1981 ze zm.).
Dofinansowania realizowane bezpośrednio przez samorządy powiatowe
Pozostałe rodzaje wsparcia finansowane przez PFRON realizowane są przez samorządy powiatowe w ramach ustawowych zadań powiatu. Są to m.in.:
• likwidacja barier w komunikowaniu się – celem programu jest ułatwienie osobom z dysfunkcją wzroku wykonywania podstawowych, codziennych czynności lub ułatwienie kontaktu z otoczeniem. Dofinansowanie obejmuje np. sprzęt elektroniczny. Wnioski możesz składać przez cały rok w formie tradycyjnej lub przez SOW;
• dofinansowanie do sprzętu rehabilitacyjnego, ortopedycznego i środków pomocniczych;
• dofinansowanie do turnusów rehabilitacyjnych trwających co najmniej 14 dni, mających na celu rehabilitację społeczną według potrzeb wynikających z niepełnosprawności wzroku. Wniosek możesz złożyć w formie tradycyjnej lub przez SOW.
Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie określenia rodzajów zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków PFRON (Dz.U. z 2015 r. poz. 926 ze zm.).
2. Dofinansowanie do zakupu białej laski
Zlecenie na zaopatrzenie w białą laskę dla niewidomych, finansowane przez NFZ, możesz uzyskać, jeśli jesteś ubezpieczona/ubezpieczony, niezależnie od tego, czy posiadasz orzeczenie o niepełnosprawności. Przysługuje ci dofinansowanie w wysokości 100 zł. Po pomoc udaj się do lekarza POZ, okulisty, neurologa, lekarza specjalności związanych z narządem ruchu lub fizjoterapeuty z co najmniej trzyletnim doświadczeniem zawodowym. Dofinansowanie przysługuje ci raz na sześć miesięcy, licząc od terminu realizacji poprzedniego zlecenia. Od 1 stycznia 2021 r. wszystkie przychodnie, które wystawiają zlecenia, mają obowiązek wydać je potwierdzone drogą elektroniczną przez NFZ, dzięki czemu możesz uzyskać numer potwierdzonego zlecenia i podać go przy jego realizacji, bez konieczności posiadania wydruku. Białą laskę kupisz w większości sklepów z wyrobami medycznymi i sprzętem rehabilitacyjnym. Przy zakupie warto skontaktować się z instruktorem orientacji przestrzennej osób niewidomych, który pomoże ci w doborze modelu odpowiedniego do twoich potrzeb.
Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 maja 2017 r. w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie (Dz.U. z 2021 r. poz. 704 ze zm.).
3. Ulgi i uprawnienia w transporcie
Środki publicznego transportu zbiorowego
W środkach publicznego transportu zbiorowego przysługują ci przejazdy ulgowe. Przy znacznym stopniu niepełnosprawności możesz skorzystać z ulg w wysokości:
• 51% w II klasie w pociągach pospiesznych, ekspresowych, InterCity i EuroCity oraz autobusach przyspieszonych i pospiesznych;
• 93% w pociągach osobowych i autobusach zwykłych.
Jeśli podróżujesz z przewodnikiem, może on skorzystać z ulgi 95% na te przejazdy, jednak tylko w przypadku, gdy kupuje bilet jednorazowy.
Jeśli posiadasz umiarkowany stopień niepełnosprawności, przysługuje ci ulga w wysokości 37% na wszystkie powyższe przejazdy. Ulga dla przewodnika jest w tym przypadku taka sama jak przy niepełnosprawności znacznej i wynosi 95% ceny biletu.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. z 2018 r. poz. 295 ze zm.).
Komunikacja lokalna
Ulgi w komunikacji lokalnej różnią się między sobą, ponieważ uchwalane są przez poszczególne samorządy. Różnią się również w zależności od stopnia niepełnosprawności, dlatego przed podróżą do innej miejscowości warto zapoznać się z informacjami na temat przysługujących ci ulg. Znajdziesz je np. na stronach internetowych poszczególnych miejscowości i zakładów komunikacyjnych.
Usługa asysty podczas podróży
Jako pasażerka/pasażer z dysfunkcją wzroku masz prawo do pomocy podczas przemieszczania się po terenie dworca kolejowego oraz podczas wsiadania do pociągu i wysiadania. Aby skorzystać z usługi asysty, skontaktuj się z wybranym przewoźnikiem kolejowym lub zarządcą stacji. Urząd Transportu Kolejowego zaleca zgłosić potrzebę asysty co najmniej czterdzieści osiem godzin przed planowaną podróżą, ale jeżeli nie masz takiej możliwości, późniejsze zgłoszenie wcale nie wyklucza udzielenia asysty.
Źródło informacji o usłudze asysty oraz dane kontaktowe do poszczególnych przewoźników znajdziesz na stronie internetowej UTK.
Karta parkingowa
Jako osoba niewidoma lub słabowidząca posiadająca orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym możesz uzyskać kartę parkingową. Osoba, która cię przewozi i kieruje pojazdem, powinna umieścić twoją kartę parkingową w sposób widoczny za przednią szybą pojazdu. Po takim oznaczeniu samochodu może ona nie stosować się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju w określonych sytuacjach. Kartę parkingową wydaje przewodniczący powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Podstawa prawna: art. 8 Ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2021 r. poz. 450 ze zm.).
4. Ulgi w opłatach
Zwolnienie od opłaty miejscowej i opłaty uzdrowiskowej
Masz prawo do zwolnienia z opłaty miejscowej oraz opłaty uzdrowiskowej. Z uprawnienia tego skorzystać może także twój przewodnik.
Podstawa prawna: art. 17 ust. 2 pkt 3 Ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1170 ze zm.).
Zwolnienie z abonamentu radiowo-telewizyjnego
Jako osoba niewidoma masz prawo do zwolnienia z opłat za abonament radiowo-telewizyjny. Aby skorzystać z tego uprawnienia, musisz przedstawić w urzędzie Poczty Polskiej dokumenty potwierdzające uprawnienie do zwolnienia oraz oświadczenie, którego wzór znajdziesz na stronie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
Podstawa prawna: art. 4 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1689 ze zm.).
Ulga w opłacie za wydanie paszportu
Jako osoba z niepełnosprawnością narządu wzroku masz prawo do 50% ulgi w opłacie za wydanie paszportu.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 197, 350 ze zm.).
Ulgowy wstęp do muzeów
Przysługuje ci także prawo do ulgowego wstępu do muzeów. Szczegółowe informacje na temat wysokości opłaty za wstęp sprawdzisz na stronach internetowych poszczególnych muzeów lub uzyskasz bezpośrednio w kasach biletowych.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 2022 r. poz. 385).
Ulga rehabilitacyjna
Masz prawo do skorzystania z odliczenia w ramach rocznego rozliczenia podatku od osób fizycznych (PIT). W ramach ulgi możesz uwzględnić wydatki poniesione na:
• zakup i naprawę indywidualnego sprzętu, urządzeń i narzędzi technicznych niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, z wyjątkiem sprzętu gospodarstwa domowego;
• opłacenie przewodników osób niewidomych (przy umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności).
Podstawa prawna: art. 26 ust. 7a Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128 ze zm.).
Uprawnienia i ulgi pocztowe
Poczta Polska umożliwia ci skorzystanie z pomocy świadczonej w formie:
• bezpłatnego doręczania przesyłek, listów i przekazów pocztowych z pominięciem oddawczej skrzynki pocztowej, bez konieczności odbierania przesyłek na poczcie. Złóż wniosek w położonej najbliżej twojego miejsca zamieszkania placówce pocztowej lub u listonosza. Wykaz placówek dostępny jest na stronie Poczty Polskiej;
• odbierania od ciebie w miejscu twojego zamieszkania prawidłowo opłaconych przesyłek pocztowych, które nie są przesyłkami poleconymi. Taką potrzebę możesz zgłosić telefonicznie w dowolnej placówce Poczty Polskiej, która następnie zobowiązana jest wysłać do ciebie listonosza;
• bezpłatnego nadawania przez ciebie przesyłek do wybranych bibliotek i organizacji osób niewidomych lub doręczania do ciebie z wybranych bibliotek i organizacji osób niewidomych przesyłek zawierających korespondencję bądź druki wykonane pismem wypukłym albo zapisane na innym nośniku umożliwiającym odczytanie przez osoby z dysfunkcją wzroku.
Podstawa prawna: art. 62 Ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe (Dz.U. z 2012 r. poz. 1529 ze zm.).
5. Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością
To program Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, realizowany przez gminy i powiaty w całej Polsce, przeznaczony dla osób z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności. Asystent udzieli ci wsparcia w przemieszczaniu się na uczelnię czy na spotkanie, w zakupach, w załatwieniu spraw urzędowych. Może towarzyszyć ci w teatrze, w kinie czy w zajęciach sportowych. Bezpośrednich informacji udzieli ci jednostka organizacyjna samorządu terytorialnego właściwa dla twojego miejsca zamieszkania, np. PCPR, MOPS, MOPR.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 października 2018 r. o Funduszu Solidarnościowym (Dz.U. z 2020 r. poz. 1787 ze zm.).
6. Uprawnienia w bankach
Masz prawo zawierać umowy w taki sam sposób i w tej samej formie co osoba widząca. Nakładanie na ciebie dodatkowych wymogów należy uznać za niezgodne z obowiązującym prawem. Bank powinien uwzględniać twoje potrzeby w wewnętrznych procedurach poprzez dostarczenie projektu umowy w formie nagrania audio, wydruku w alfabecie Braille’a lub wydruku czcionką wygodną do czytania.
Podstawa prawna: art. 46 Ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami dostępności (Dz.U. z 2020 r. poz. 1062 ze zm.).
7. Udogodnienia wyborcze
Uprawnienia wyborcze nie wiążą się z koniecznością posiadania orzeczenia o niepełnosprawności, z wyjątkiem głosowania korespondencyjnego oraz głosowania przez pełnomocnika. Na twoje życzenie do lokalu wyborczego zostanie dostarczona brajlowska nakładka na kartę do głosowania. Zapoznaj się z numerem listy i kandydata, na którego chcesz zagłosować, i skorzystaj z nakładki, aby samodzielnie znaleźć go na karcie wyborczej. Przy pierwszym kontakcie nakładka może wydać ci się mało intuicyjna, dlatego przed głosowaniem warto zapoznać się z jej wzorem i sposobem jej wykorzystywania. W razie wątpliwości mogą pomóc ci zrehabilitowane osoby niewidome lub pracownicy organizacji pozarządowych, które zajmują się wspieraniem aktywności, w tym obywatelskiej, osób niewidomych. Komisja wyborcza jest zobowiązana przekazać ci ustnie treść obwieszczeń wyborczych w zakresie informacji o komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz o zarejestrowanych kandydatach i listach kandydatów. Na twoją prośbę może pomagać ci inna osoba – z wyłączeniem członków komisji wyborczej i mężów zaufania – która za kotarą udzieli ci pomocy technicznej przy oddawaniu głosu.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2019 r. poz. 684 ze zm.).
Martyna Zadorożna, prawniczka. Edukuje i działa społecznie w obszarze świadomości prawnej, aktywizacji społecznej i zawodowej oraz dostępności dla osób z niepełnosprawnością wzroku. Straciła wzrok jako młoda dziewczyna. Obecnie asystuje jej wspaniała psia przewodniczka Xena.