Czemu służy orzeczenie o stopniu niepełnosprawności i dlaczego warto się o nie starać − Dominika Buchalska
Kiedy dotknie cię choroba, ograniczenie w codziennym wykonywaniu życiowych i zawodowych czynności, może się okazać, że potrzebujesz dodatkowego wsparcia w funkcjonowaniu: odpowiednich narzędzi, urządzeń czy przystosowań albo pomocy innych osób. Taka sytuacja może być przejściowa – mija i wszystko wraca do stanu poprzedniego.
Zdarza się jednak, że ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu są długotrwałe, a nawet mają charakter stały. Jeżeli stan twojego zdrowia powoduje znaczące ograniczenia i niemożność wykonywania pracy w dotychczasowy sposób lub dotąd stosowanymi metodami, zgłoś się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) lub Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), gdzie możesz starać się o rentę, czyli świadczenie przysługujące osobom ubezpieczonym na wypadek utraty zdolności do pracy. Renta jest przyznawana tym osobom, które uzyskają odpowiednio od lekarza orzecznika ZUS-u lub lekarza rzeczoznawcy KRUS-u orzeczenie o niezdolności do pracy / niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym oraz które spełniają warunki w zakresie długości okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym.
A zatem korzyść z poddania się orzecznictwu wyżej wskazanych instytucji jest oczywista. W razie otrzymania orzeczenia o niezdolności do pracy możesz uzyskać prawo do świadczenia pieniężnego, które ma przynajmniej w pewnym stopniu zrekompensować ci ograniczenia w wykonywaniu dotychczasowej aktywności zawodowej.
W naszym kraju obok orzecznictwa o niezdolności do pracy funkcjonuje orzekanie o niepełnosprawności. (Obok tych systemów orzeczniczych istnieje też m.in. orzecznictwo dla służb mundurowych, które jednak nie będzie przedmiotem niniejszego materiału).
Stawiasz więc sobie pytanie: czy w ogóle muszę występować o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności? Po co mam to robić? Jaki jest sens występowania o nowe orzeczenie, skoro mam już jedno wydane przez inną instytucję? Po co występować o orzeczenie w ogóle – dotąd go nie mam, więc może niech już tak zostanie? W znalezieniu odpowiedzi pomogą ci informacje zawarte poniżej. Będą one wskazówką zarówno dla osób, które mają już orzeczenie wydane przez któryś podmiot, jak i dla tych osób, które do tej pory żadnego orzeczenia nie miały.
Orzeczenia o niepełnosprawności wydają powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności (dalej: PZON) oraz jako organ odwoławczy – wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Taki powiatowy zespół (jak wskazuje sama nazwa) funkcjonuje w każdym powiecie. By uzyskać orzeczenie, powinnaś/powinieneś złożyć wniosek oraz zaświadczenie lekarskie o stanie twojego zdrowia na formularzu, który możesz otrzymać w siedzibie PZON-u. Do wniosku musisz dołączyć też dokumentację medyczną, potwierdzającą przebieg twojej choroby.
Jeżeli masz co najmniej szesnaście lat, zespół orzekający może wydać orzeczenie zaliczające cię do jednego z trzech stopni niepełnosprawności:
• lekkiego,
• umiarkowanego,
• znacznego.
Warto też wiedzieć, że osoby do ukończenia szesnastego roku życia otrzymują jedynie orzeczenia o niepełnosprawności, bez określenia jej stopnia.
W orzeczeniu, obok określenia stopnia niepełnosprawności (lub ustalenia istnienia niepełnosprawności), daty jej powstania oraz okresu ważności orzeczenia, odnajdziesz także symbol przyczyny niepełnosprawności. Orzeczenie zazwyczaj wskazuje jeden symbol przyczyny niepełnosprawności, może jednak zawierać do trzech symboli schorzeń, które współistnieją i w porównywalnym stopniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu.
Informacyjnie możemy wskazać, że ustalono następujące symbole przyczyny niepełnosprawności:
01-U – upośledzenie umysłowe;
02-P – choroby psychiczne;
03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu;
04-O – choroby narządu wzroku;
05-R – upośledzenie narządu ruchu;
06-E – epilepsja;
07-S – choroby układu oddechowego i krążenia;
08-T – choroby układu pokarmowego;
09-M – choroby układu moczowo-płciowego;
10-N – choroby neurologiczne;
11-I – inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne,
metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby
zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby
układu krwiotwórczego;
12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe.
Aby otrzymać orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, należy co prawda poddać się kolejny raz procedurze orzekania, jednak to właśnie to orzeczenie jest podstawą do korzystania z systemu wsparcia oferowanego przez instytucje publiczne, a także do korzystania z ulg i uprawnień. Trzeba mieć na uwadze, że liczne przepisy prawa zrównują orzeczenia wydawane przez odrębne instytucje, a także utrzymują w mocy orzeczenia wydane przed laty, a obecnie już niewydawane. I tak:
• orzeczenie lekarza orzecznika ZUS-u o częściowej niezdolności do pracy, orzeczenie o zaliczeniu do III grupy inwalidztwa – uważa się za równoważne z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności;
• orzeczenie wydane przez lekarza orzecznika ZUS-u o całkowitej niezdolności do pracy, orzeczenie o zaliczeniu do II grupy inwalidztwa – uważa się za równoważne z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności;
• orzeczenie lekarza orzecznika ZUS-u o niezdolności do samodzielnej egzystencji, jak i o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji, orzeczenie o zaliczeniu do I grupy inwalidztwa – uważa się za równoważne z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Jeśli posiadasz orzeczenie wydane przez lekarza orzecznika ZUS-u lub inne orzeczenie (np. o grupie inwalidzkiej), możesz złożyć wniosek do PZON-u o wydanie orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień. Otrzymasz wówczas orzeczenie równoważne z tym, które już masz (wg zasad wskazanych powyżej). Do wniosku trzeba dołączyć posiadane do tej pory orzeczenie oraz dokumentację medyczną.
Również jeśli masz już inne orzeczenie, możesz wystąpić do PZON-u o ustalenie stopnia niepełnosprawności bez konieczności przedstawiania dotychczas posiadanego orzeczenia, np. z ZUS-u. Jeśli złożysz wniosek o wydanie orzeczeniao stopniu niepełnosprawności, to zespół oceni twój stan zdrowia i dokona kwalifikacji wyłącznie na podstawie swojej oceny, bez sugerowania się stanowiskiem innych orzeczników. Może się więc zdarzyć, że lekarz orzecznik ZUS-u wydał orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy, gdy tymczasem PZON wyda orzeczenie ustalające, że wnioskodawca jest niepełnosprawny w stopniu umiarkowanym lub nawet znacznym.
Należy zapamiętać, że orzeczenie PZON-u nie wiąże w żaden sposób ZUS-u czy KRUS-u, które wydają swoje orzeczenie niezależnie.
Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności jest dokumentem niezwykle przydatnym, który potwierdza prawo do korzystania z wielu ulg i uprawnień przewidzianych w przepisach prawa oraz programach realizowanych przez instytucje publiczne i organizacje pozarządowe.
Przepisy polskiego prawa przyznają wiele ulg i uprawnień osobom, które zostały zaliczone do osób z niepełnosprawnościami na podstawie dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność lub niezdolność do pracy. Stąd fakt posiadania takiego dokumentu może ci przynieść wymierne korzyści.
Niektóre uprawnienia ustalane są wyłącznie na podstawie orzeczeń o stopniu niepełnosprawności lub o niepełnosprawności i fakt posiadania równoważnego orzeczenia wydanego np. przez ZUS nie jest wystarczający, by z tych uprawnień skorzystać.
Wyłącznie na podstawie orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności (nie na podstawie orzeczenia ZUS-u/KRUS-u) możesz starać się o kartę parkingową. Jest to dokument przysługujący osobie z niepełnosprawnościami zaliczonej do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (lub osobie z niepełnosprawnościami do ukończenia szesnastego roku życia), mającej znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się, z tym że w przypadku osób zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności spełnienie tych przesłanek może zostać stwierdzone jedynie w przypadku ustalenia przyczyny niepełnosprawności oznaczonej symbolem: 04-O (choroby narządu wzroku), 05-R (upośledzenie narządu ruchu), 10-N (choroba neurologiczna) lub 07-S (choroby układu oddechowego i krążenia). W przypadku osób zaliczonych do stopnia znacznego poważnie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się mogą zostać stwierdzone w związku z każdą przyczyną niepełnosprawności (ocenia to zespół orzekający).
Warto wiedzieć, że karta parkingowa jest dokumentem, który uprawnia jej posiadacza albo kierowcę przewożącego jej posiadacza do niestosowania się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju.
Podobnie orzeczenie wydawane przez PZON jest podstawą ustalenia prawa do zasiłku pielęgnacyjnego. Jest to świadczenie, które przysługuje dzieciom niepełnosprawnym do ukończenia szesnastego roku życia, osobom zaliczonym do znacznego stopnia niepełnosprawności albo osobom zaliczonym do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, jeśli niepełnosprawność powstała u nich przed dwudziestym pierwszym rokiem życia. Takie świadczenie nie będzie ci przysługiwało na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika ZUS-u o całkowitej niezdolności do pracy.
Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub o niepełnosprawności jest też podstawą wydania legitymacji osoby niepełnosprawnej – niezwykle przydatnego dokumentu. Legitymacja jest dokumentem ze zdjęciem, a zatem potwierdza tożsamość jej posiadacza oraz stopień niepełnosprawności (niepełnosprawność) przy korzystaniu z wielu ulg i uprawnień.
Uwaga! Wiele uprawnień i ulg zależy od stopnia, ale też od przyczyny niepełnosprawności. Aby w pełni korzystać z ulg i uprawnień na podstawie legitymacji osoby niepełnosprawnej, musisz zadbać o to, by w legitymacji został wpisany stopień oraz symbol lub symbole przyczyny niepełnosprawności (informacje te są umieszczane w dokumencie wyłącznie na wniosek osoby zainteresowanej). Brak wpisów skutkować będzie tym, że oprócz legitymacji będziesz musiała/musiał okazywać orzeczenie, bo sama legitymacja nie będzie wystarczającą podstawą poświadczającą uprawnienia.
Wśród uprawnień, które przysługują osobom z niepełnosprawnościami, czyli posiadającym stosowne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności (lub orzeczenie równoważne), na szczególną uwagę zasługują uprawnienia w zakresie świadczeń zdrowotnych. Oczywiście, wszystkim ubezpieczonym, również nieposiadającym orzeczenia o niepełnosprawności, przysługują świadczenia zdrowotne finansowane ze środków publicznych, jednakże osoby, które zostały zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności, powinny wiedzieć, że przysługują im pewne szczególne przywileje. Jeżeli jesteś w tej grupie, masz prawo do korzystania poza kolejnością ze:
• świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej – lekarza, pielęgniarki, położnej;
• świadczeń w szpitalach;
• świadczeń udzielanych przez lekarzy specjalistów w przychodniach;
• świadczonych w aptekach usług farmaceutycznych;
• świadczeń rehabilitacji leczniczej zgodnie ze wskazaniami medycznymi, bez limitu.
Trzeba przy tym podkreślić, że korzystanie poza kolejnością ze świadczeń w szpitalach oraz z porad lekarzy specjalistów w przychodniach oznacza, że powinny one być udzielone w dniu zgłoszenia. Jeśli zaś nie jest to możliwe w dniu zgłoszenia, należy ich udzielić w innym terminie poza kolejnością wynikającą z prowadzonej listy oczekujących. Świadczenia specjalistów w przychodniach powinny być udzielone nie później niż w ciągu siedmiu dni roboczych od dnia zgłoszenia się pacjenta.
Osoby z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności mogą też skorzystać bez skierowania ze świadczeń udzielanych w przychodniach przez lekarzy specjalistów. W przypadku kosztownych badań diagnostycznych, takich jak np. rezonans magnetyczny, czy też rehabilitacji leczniczej – należy jednak mieć skierowanie.
Warto również znać inne istotne uprawnienia osób z niepełnosprawnościami. Oto zestawienie najważniejszych.
• Prawo do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego
Osoby zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności ze względu na choroby narządu wzroku (symbol przyczyny niepełnosprawności 04-O) mają prawo do:
• ulgi 93% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych oraz autobusowego w komunikacji zwykłej, na podstawie biletów jednorazowych lub miesięcznych imiennych;
• ulgi 51% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach innych niż osobowe oraz autobusowego w komunikacji innej niż zwykła, na podstawie biletów jednorazowych lub imiennych miesięcznych.
Natomiast osoby zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z problemami narządu wzroku (symbol przyczyny niepełnosprawności 04-O) są uprawnione do ulgi 37% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego oraz autobusowego, na podstawie biletów jednorazowych lub miesięcznych imiennych.
Osobom wymienionym powyżej może towarzyszyć przewodnik, to jest osoba, która ukończyła trzynasty rok życia. Przewodnikowi przysługuje ulga w wysokości 95% na zakup biletu jednorazowego w komunikacji kolejowej oraz autobusowej.
Zapis tych uprawnień wskazuje wyraźnie, że korzystanie z nich uzależnione jest od posiadania określonego stopnia niepełnosprawności, a równocześnie wiąże się ściśle z przyczyną niepełnosprawności, gdyż ulgi w tych konkretnych wysokościach przysługują wyłącznie osobom z dysfunkcją wzroku.
Osoby do szesnastego roku życia, nawet jeśli mają określony już rodzaj niepełnosprawności jako 04-O, nie mogą korzystać z powyższych ulg, ponieważ istotny jest tu także stopień niepełnosprawności. Dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnościami (do ukończenia dwudziestego czwartego roku życia) oraz studentom z niepełnosprawnościami (do ukończenia dwudziestego szóstego roku życia) przysługuje natomiast prawo do ulgi w wysokości 78% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego i autobusowego na podstawie biletów jednorazowych oraz miesięcznych imiennych. Uwaga! Zniżka ta przysługuje jedynie na przejazd z miejsca zamieszkania lub miejsca pobytu do przedszkola, szkoły, szkoły wyższej, placówki opiekuńczo-wychowawczej, placówki oświatowo-wychowawczej, specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego, specjalnego ośrodka wychowawczego, ośrodka umożliwiającego dzieciom i młodzieży spełnianie obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, ośrodka rehabilitacyjno-wychowawczego, domu pomocy społecznej, ośrodka wsparcia, zakładu opieki zdrowotnej, poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, a także na turnus rehabilitacyjny – i z powrotem. Zniżka w wysokości 78% ceny biletu przy zakupie biletu jednorazowego przysługuje także jednemu z rodziców lub opiekunowi towarzyszącemu dziecku, młodzieży lub studentowi z niepełnosprawnościami.
• Zwolnienie z opłacania abonamentu radiowego i telewizyjnego
Zwolnienie to przysługuje osobom zaliczonym do znacznego stopnia niepełnosprawności oraz m.in. osobom zaliczonym do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z dysfunkcją wzroku. Jednym z dokumentów potwierdzających prawo do tego zwolnienia jest orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności z symbolem przyczyny niepełnosprawności 04-O.
• Ulgi podatkowe
Przy rozliczaniu podatku dochodowego od osób fizycznych osobom z niepełnosprawnościami przysługuje prawo do odliczenia od dochodu pewnych wydatków na cele rehabilitacyjne. Katalog tych wydatków odnajdziesz w art. 26 ust. 7a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Tematyka niniejszej publikacji nie pozwala na szerokie omówienie tego tematu. Pamiętaj jednak, że dokumentem, który należy przedłożyć w razie kontroli przez organy skarbowe, jest orzeczenie o stopniu niepełnosprawności.
• Uprawnienia związane z podejmowaniem aktywności zawodowej
Fakt posiadania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności daje pewne uprawnienia osobie zatrudnionej na podstawie umowy o pracę. Pracownik zaliczony do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności ma prawo do skróconego wymiaru czasu pracy, dodatkowych dni urlopu wypoczynkowego, zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym lub w celu wykonania badań specjalistycznych, wykonania zabiegów leczniczych i usprawniających czy zaopatrzenia w sprzęt ortopedyczny. Również pracodawca zatrudniający pracownika z niepełnosprawnościami może liczyć – po spełnieniu określonych warunków – na dofinansowanie do wynagrodzenia czy środki na przystosowanie stanowiska pracy takiej osoby.
• Dofinansowania realizowane przez powiatowe centra pomocy rodzinie
Osoby posiadające orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności mogą starać się w powiatowych centrach pomocy rodzinie o środki na likwidację barier architektonicznych w swoim miejscu zamieszkania, a także na likwidację barier komunikacyjnych i technicznych w zakresie indywidualnych potrzeb. Dofinansowywane działania mają na celu ułatwienie wykonywania podstawowych, codziennych czynności lub kontaktów z otoczeniem. Posiadanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności daje też możliwość ubiegania się o dofinansowanie uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych oraz do usług tłumacza języka migowego lub tłumacza przewodnika.
Obecnie realizowane są też działania w ramach programu Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej. Uprawnione do korzystania z tego wsparcia są m.in. osoby posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę, że w orzeczeniu o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności zespół orzekający zawiera, obok stopnia i przyczyny niepełnosprawności, także określone wskazania, które dotyczą w szczególności:
• odpowiedniego zatrudnienia uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby;
• szkolenia, w tym specjalistycznego;
• zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej;
• uczestnictwa w terapii zajęciowej;
• konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby;
• korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki;
• konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji;
• konieczności stałego, codziennego współudziału opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji;
• spełniania przez osobę niepełnosprawną przesłanek do otrzymania karty parkingowej.
Wskazania te mają być swego rodzaju podpowiedzią i pomocą zarówno dla ciebie, jak i dla instytucji wspierających. Obecność w orzeczeniu niektórych z nich jest jednak niezbędnym warunkiem uzyskania określonych uprawnień, tak jest np. w przypadku wyżej omawianego uprawnienia do karty parkingowej. Brak wskazania w orzeczeniu skutkuje niemożnością ubiegania się o ten dokument.
Uwaga! Zwróć uwagę na pierwsze z tych wskazań, jakim jest „odpowiednie zatrudnienie”. W tym punkcie może pojawić się informacja: „praca w warunkach chronionych”, „warunki chronione” itp. Warunki chronione to warunki, które mają obowiązek zapewnić pracodawcy posiadający status zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej. Zapamiętaj: tego rodzaju wpis nie oznacza, że osoba posiadająca takie orzeczenie może podjąć zatrudnienie wyłącznie w zakładzie pracy chronionej lub zakładzie aktywności zawodowej.
Zgodnie z przepisami prawa osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności może podjąć zatrudnienie u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej w następujących przypadkach:
• przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy dla pracownika, co oznacza, że stanowisko takie ma być oprzyrządowane i dostosowane odpowiednio do potrzeb wynikających z niepełnosprawności pracownika;
• zatrudnienia w formie telepracy.
A zatem to nie status pracodawcy decyduje, czy można podjąć zatrudnienie w danym miejscu. Każda osoba z niepełnosprawnością może podjąć pracę u dowolnego pracodawcy. Pracodawca ma natomiast obowiązek, o ile jest to potrzebne, przystosować stanowisko pracy do potrzeb pracownika wynikających z jego niepełnosprawności.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 573 ze zm.).
2. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504).
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. z 2021 r. poz. 857).
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie określenia rodzajów zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 926).
5. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2021 r. poz. 450).
6. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 615).
7. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1285 ze zm.).
8. Ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. z 2018 r. poz. 295).
9. Ustawa z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1689).
10. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128 ze zm.).
Dominika Buchalska, radca prawny, od początku swojej pracy zawodowej związana z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych, zwłaszcza niewidomych i słabowidzących. Jest osobą niewidomą.