Dostępność jest prawem, nie przywilejem − Mateusz Ciborowski
Od ponad trzydziestu lat obserwujemy w Polsce ciągłą poprawę jakości życia obywateli w różnych obszarach. Przełomowy był tu rok 2004, gdy nasz kraj stał się członkiem Unii Europejskiej. Wspólnotowe przepisy wymusiły na polskim ustawodawcy wdrażanie rozwiązań dotyczących wielu aspektów naszej codzienności. Jednym z nich jest szeroko rozumiana dostępność dla osób ze specjalnymi potrzebami, w tym osób niewidomych i słabowidzących.
Warto bardzo wyraźnie podkreślić, że dostępność w trzech obszarach:
• cyfrowym
• informacyjno-komunikacyjnym
• architektonicznym
określają przepisy polskiego prawa uwzględniające unijne dyrektywy.
Zwrot dokonał się w roku 2019, kiedy weszły w życie dwie ustawy stanowiące fundament dostępności:
• Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 848);
• Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. z 2019 r. poz. 1696).
Zapewnienie dostępności w podmiotach publicznych jest takim samym obowiązkiem prawnym jak na przykład wdrażanie zapisów znanego nam wszystkim RODO. Dostępność nie jest przejawem dobrej woli administracji publicznej, jest twoim prawem, takim jak dostęp do bezpłatnej opieki medycznej czy edukacji.
Podmiot publiczny to na przykład:
• urząd państwowy lub samorządowy,
• sąd,
• policja,
• szkoła publiczna,
• uczelnia publiczna,
• biblioteka publiczna,
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Bardzo ważne jest, że w przypadku stwierdzenia braku dostępności masz jako obywatel prawo złożyć do podmiotu publicznego wniosek o zapewnienie takiej dostępności. Wniosek o zapewnienie dostępności architektonicznej czy informacyjno-komunikacyjnej możesz złożyć tylko jako osoba z niepełnosprawnościami. Wniosek o zapewnienie dostępności cyfrowej może złożyć każdy, nie tylko osoba z niepełnosprawnościami czy specjalnymi potrzebami.
Każda instytucja publiczna wyznacza swojego koordynatora dostępności. Wiedza tych urzędników jest na bardzo różnym poziomie, a co za tym idzie, wdrażanie dostępności nie zawsze wygląda tak, jak byśmy tego oczekiwali. Ustawodawca przewidział ścieżkę składania wniosków o zapewnienie dostępności, a jeśli mimo naszej interwencji jej nie uzyskamy – tryb skargowy. Nasze wnioski są więc jednym z elementów wywierania nacisku. O sposobie ich składania – dalej w tekście.
Czym jest dostępność?
Dostępność to pełen dostęp do przestrzeni, informacji czy usług dla wszystkich osób. Dostęp ten powinien być samodzielny, łatwy i efektywny. Czym jest w twoim przypadku? Na przykład:
• twoim prawem do samodzielnego i efektywnego załatwiania spraw urzędowych;
• takim zaaranżowaniem przestrzeni, byś sama odnalazła / sam odnalazł pokój, w którym urzędnik załatwi twoją sprawę. Posłużą temu mapki wypukłe lub w druku powiększonym rozmieszczone w korytarzach i podobne tabliczki na drzwiach;
• oznaczeniem schodów lub wind w sposób możliwy do odczytania przez niewidomych i słabowidzących petentów;
• oznaczeniem toalet w taki sposób, abyś w razie potrzeby mogła/mógł samodzielnie i dyskretnie je odnaleźć;
• odpowiednim do potrzeb dostosowaniem dokumentów, z którymi musisz się zapoznać lub które musisz wypełnić. W przypadku osób, które nie piszą samodzielnie długopisem, najlepszą formą dostosowania jest usługa cyfrowa – złożenie wniosku przez internet – lub udostępnienie formularza dokumentu, który wypełnisz samodzielnie na komputerze, a następnie wydrukujesz go i przyniesiesz do urzędu.
Wszystkie usługi cyfrowe oraz strony internetowe podmiotów publicznych powinny być tak zbudowane, byś mogła/mógł skorzystać z nich bez trudu, w tym przy użyciu czytnika ekranu, np. NVDA. Filmy zamieszczane na stronach internetowych lub kanałach podmiotów publicznych, np. YouTube, powinny posiadać audiodeskrypcję.
Co powinien zawierać wniosek o zapewnienie dostępności architektonicznej lub komunikacyjno-informacyjnej
We wniosku musisz umieścić:
• nazwę i adres podmiotu publicznego, do którego chcesz złożyć wniosek o zapewnienie dostępności;
• twoje imię i nazwisko,
• twoje dane kontaktowe – na przykład numer telefonu, adres pocztowy, adres poczty elektronicznej (e-mail);
• informację o tym, dlaczego potrzebujesz skorzystać z usługi podmiotu publicznego;
• informację o tym, dlaczego jest ci trudno to zrobić.
Jeśli chcesz, możesz zaproponować sposób, w jaki podmiot publiczny mógłby się stać bardziej dostępny. Adres e-mail będzie również potrzebny wtedy, kiedy chcesz otrzymać elektroniczne potwierdzenie przyjęcia wniosku.
Co powinien zawierać wniosek o zapewnienie dostępności cyfrowej
We wniosku musisz umieścić:
• dane podmiotu, do którego składasz wniosek: nazwę, adres poczty elektronicznej (e-mail), jeśli chcesz przesłać wniosek mailowo;
• informację o braku dostępności cyfrowej – wskaż, co jest niedostępne i ewentualnie dlaczego, czyli:
• podaj adres strony internetowej lub nazwę i numer wersji aplikacji mobilnej, której dotyczy twój wniosek
• jeśli wniosek dotyczy braku dostępności cyfrowej całej strony internetowej lub całej aplikacji mobilnej;
• opisz niedostępny element wraz z informacją, gdzie się on dokładnie znajduje
• jeśli wniosek dotyczy braku dostępności cyfrowej konkretnego elementu strony internetowej lub aplikacji mobilnej (na przykład artykułu, dokumentu, wyszukiwarki);
• informacje o sobie. Bez nich twój wniosek może zostać nierozpatrzony. Są to: twoje imię i nazwisko; twoje dane kontaktowe – na przykład numer telefonu, adres pocztowy, adres e-mail;
• informację o najwygodniejszym dla ciebie rodzaju dostępu alternatywnego, na przykład: „ustnie przez telefon”, jeśli chcesz, żeby treść strony internetowej lub aplikacji mobilnej została ci udostępniona w taki sposób.
Składanie skargi na brak zapewnienia dostępności
Jeżeli podmiot publiczny nie odpowie na twój wniosek o zapewnienie dostępności architektonicznej i informacyjno-komunikacyjnej, skargę złożysz w jednym z szesnastu właściwych terytorialnie wojewódzkich oddziałów Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. W przypadku braku reakcji na wniosek o zapewnienie dostępności cyfrowej swoją skargę skieruj do Rzecznika Praw Obywatelskich. Treść skargi może być podobna do składanego uprzednio wniosku do podmiotu publicznego.
Skarga to określenie kojarzące się nam raczej negatywnie. Jednak w tym przypadku złożenie skargi na podmiot publiczny to zarówno sposób dochodzenia twoich ważnych praw, jak i wywierania nacisku na urzędników, którzy powinni dbać o to, aby dostępność była na jak najwyższym poziomie. Dzięki twojemu działaniu nie tylko tobie, lecz wszystkim będzie żyło się lepiej i wygodniej.
Życzę sobie i czytelnikom wszystkiego dostępnego!
Mateusz Ciborowski, historyk, ekspert ds. dostępności. Od kilkunastu lat zajmuje się tematyką dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. W latach 2019-2022 dbał o dostępność rządowego portalu gov.pl. Jest osobą szczątkowo widzącą.