Alfabet Braille’a (potocznie: brajl)
Zbiór liter, w którym każdy znak graficzny odczytywalny wzrokiem został zastąpiony przez kombinację sześciu punktów wyczuwalnych dotykiem. Matryca znaku brajlowskiego to dwie równoległe trzypunktowe kolumny, tworzące mały prostokąt, który mieści się pod opuszką palca. Dla każdej litery, cyfry i znaku przestankowego ustalona jest inna kombinacja wypukłych punktów. Kierunek czytania jest zgodny z kierunkiem czytania pisma w języku, którego znaki są kodowane. Nie jest to odrębny język, lecz wyłącznie sposób zapisu znaków, które mogą być znakami łacińskimi, greckimi, hebrajskimi itd. Znakami Braille’a nie można oddać ideogramów stosowanych w językach Dalekiego Wschodu.
Asystent
Osoba będąca wsparciem dla osoby z niepełnosprawnościami. Pomaga w czynnościach dnia codziennego, komunikacji z otoczeniem, towarzyszy w przemieszczaniu się w przestrzeni publicznej i w innych aktywnościach, np. w załatwianiu spraw urzędowych.
Kompensacja
Proces, który wyzwala naturalne możliwości zastępcze. To zdolność zastępowania utraconych funkcji poprzez ich częściowe przejęcie przez inny zdrowy narząd lub zmysł. W przypadku niepełnosprawności wzroku będzie to przejmowanie przez inne zmysły części funkcji, jakie wcześniej spełniał wzrok.
Lekarz POZ
Lekarz POZ (podstawowej opieki zdrowotnej) to lekarz, który działa w ramach publicznej służby zdrowia na podstawie umowy z NFZ-em (Narodowym Funduszem Zdrowia). Spośród lekarzy POZ pacjent podlegający powszechnemu ubezpieczeniu zdrowotnemu wybiera lekarza pierwszego kontaktu.
Niepełnosprawność sprzężona
Co najmniej dwa rodzaje niepełnosprawności występujące u jednej osoby w tym samym czasie. Niepełnosprawność sprzężona nie jest prostą sumą dwóch lub więcej czynników składowych. Jest to współistniejące, złożone, wielorakie zaburzenie stanowiące odrębną formę niepełnosprawności.
Niewidomy
Osoba niebędąca w stanie posługiwać się zmysłem wzroku, w tym przy poruszaniu się, czytaniu i wykonywaniu codziennych czynności. Jest to definicja najbardziej ogólna, przyjęta na potrzeby niniejszej publikacji. Należy pamiętać, że są również definicje wyspecjalizowane, stosowane w obszarze medycyny, edukacji, systemu prawa itp.
Ociemniały
Osoba niewidoma, która utraciła wzrok w ciągu swojego życia. Potocznie określa się tak głównie osoby, które straciły wzrok wskutek wypadku lub choroby o gwałtownym przebiegu. Pojęcie to obejmuje jednak wszystkie osoby niewidome, które zachowały pamięć o wyglądzie świata. Przyjmuje się, że pamięć taką można zachować przy utracie wzroku po piątym roku życia.
Orientacja przestrzenna
W kontekście funkcjonowania osoby niewidomej lub słabowidzącej to zespół umiejętności, które pomagają się bezpiecznie przemieszczać i odnajdywać w przestrzeni, w tym w przestrzeni nieznanej. Zdobywa się ją głównie poprzez naukę poruszania się z białą laską, jak też z psem przewodnikiem. Orientację przestrzenną rozwija również nauka interpretowania bodźców z otoczenia i rozumienia kierunków i odległości. Osoba niewidoma opanowuje umiejętność interpretacji dźwięków ruchu ulicznego i dźwięku odbitego od przeszkód, a także korzystania z ciepła słonecznego w celu określenia kierunków świata. Orientację przestrzenną poprawia również świadome korzystanie z zachowanych zmysłów (np. węchu przy szukaniu piekarni), korzystanie z opisanego w tyflopedagogice zmysłu przeszkód, który jest w różnym stopniu rozwinięty u różnych osób oraz korzystanie z resztek wzroku, jeśli się zachowały. Przy poruszaniu się osoba niewidoma używa zdobyczy techniki, takich jak np. nawigacja satelitarna albo rzadziej stosowane detektory przeszkód.
Orzeczenie o niepełnosprawności
Formalne, urzędowe potwierdzenie zaistnienia niepełnosprawności. Pełna nazwa to: orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Na jego podstawie można wystąpić o różne świadczenia, ulgi i uprawnienia opisane w niniejszej publikacji. W Polsce mamy kilka równoległych systemów orzekania dla różnych potrzeb: rentowych w ZUS-ie i KRUS-ie, wojskowych i edukacyjnych. Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności wydaje powiatowy zespole ds. orzekania o niepełnosprawności, odpowiedni dla powiatu, w którym się mieszka.
Osoba ociemniała – patrz: ociemniały
Osoba niewidoma – patrz: niewidomy
Osoba z niepełnosprawnością
Osoba, która ma długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów, co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać jej pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami. Niepełnosprawność jest pojęciem ewoluującym, gdyż jej rozumienie wynika z interakcji między osobami z dysfunkcjami a barierami wynikającymi z postaw ludzkich i środowiskowych. Powyższe sformułowania pochodzą z ratyfikowanej przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. W praktyce spotyka się również definicję Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), traktującą niepełnosprawność jako następstwo choroby lub urazu. Zgodnie z nią niepełnosprawność to ograniczenie lub brak zdolności do wykonywania czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka, które wynika z uszkodzenia i upośledzenia funkcji organizmu. Z kolei polska Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. 1997 Nr 123 poz. 776 z późniejszymi zmianami) określa niepełnosprawność jako trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy.
Pętla indukcyjna
Potoczna nazwa systemu wspomagania słuchu z tak zwaną pętlą induktofoniczną. Umożliwia ona osobie niedosłyszącej odbiór czystego i wyraźnego dźwięku poprzez cewkę telefoniczną, w którą wyposażony jest niemal każdy aparat słuchowy.
PFRON
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) – organ administracji publicznej wspierający rehabilitację oraz zatrudnienie osób niepełnosprawnych. PFRON tworzy różnego rodzaju programy pomocowe. Jednym z bardziej znanych jest dofinansowanie dla zakładów pracy do wynagrodzeń zatrudnionych osób z niepełnosprawnościami (tzw. SOD lub SODiR). PFRON rozdziela swe środki między innymi poprzez samorządy lokalne, jak również poprzez finansowanie rozmaitych programów rehabilitacyjnych oraz ośrodków pomocy. Funkcjonowanie PFRON-u reguluje Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. 1997 Nr 123 poz. 776).
Rehabilitacja
Rehabilitacja osób z niepełnosprawnością wzroku oznacza rozbudowany zespół rozmaitych działań, w szczególności szkoleniowych, psychologicznych, technicznych, społecznych i organizacyjnych, zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej. Rehabilitacja zmierza do usamodzielniania ludzi z niepełnosprawnością wzroku przede wszystkim poprzez naukę bezwzrokowego wykonywania codziennych czynności, wsparcie psychologiczne, aktywizację zawodową i umożliwienie pełnego udziału w życiu społecznym i wspólnocie politycznej.
SKOGN
Skrót ten oznacza „sposoby komunikowania się osób głuchoniewidomych”. Jest to środek komunikowania się, w którym sposób przekazu komunikatu jest dostosowany do potrzeb wynikających z łącznego występowania dysfunkcji narządu wzroku i słuchu – głuchoślepoty. Elementami tej metody komunikowania się są na przykład: alfabet Lorma, daktylografia – alfabet palcowy odbierany dotykiem, język migowy odbierany dotykiem, alfabet Braille’a.
SOW – platforma Systemu Obsługi Wsparcia
System Obsługi Wsparcia to platforma internetowa, za pomocą której osoby z niepełnosprawnościami i jednostki działające na ich rzecz mogą elektronicznie składać wnioski o wsparcie finansowane przez PFRON, dystrybuowane przez jednostki samorządu terytorialnego (powiaty). Jej adres internetowy to www.sow.pfron.org.pl.
Sprzężenie – patrz: niepełnosprawność sprzężona
System FM
To bezprzewodowe urządzenie radiowe służące do przesyłania sygnału mowy na odległość. Zasięg systemów dochodzi nawet do stu metrów w otwartej przestrzeni, w zamkniętej istotnie mniej, głównie ze względu na grubość ścian w pomieszczeniach. Systemów FM używają przede wszystkim osoby z niepełnosprawnością słuchu.
Tyfloinformatyk
Specjalista w obszarze technologii informatycznych wykorzystywanych przez osoby niewidome i je wspomagających, zajmujący się wdrażaniem tych technologii oraz nauczaniem posługiwania się narzędziami, które pozwalają osobom niewidomym lub słabowidzącym na dostęp i przetwarzanie informacji w formie cyfrowej (technologia wspomagająca). Tyfloinformatyk zajmuje się:
– projektowaniem stanowiska komputerowego dla użytkownika z niepełnosprawnością wzroku,
– konfigurowaniem i obsługą urządzeń oraz oprogramowania technologii wspomagającej,
– prowadzeniem szkoleń dotyczących obsługi urządzeń i oprogramowania technologii wspomagającej w trakcie pracy z systemem operacyjnym i programami użytkowymi.
Tyflologia
Nauka zajmująca się problemami utraty wzroku. Nazwa pochodzi z języka greckiego, w którym słowo tyflos znaczy „niewidomy”. Tyflologia obejmuje wiedzę z wielu dyscyplin, takich jak: psychologia, medycyna, pedagogika, socjologia.
Tyflopedagog
Osoba zajmująca się edukacją, terapią i rehabilitacją osób niewidomych i słabowidzących. Zasadniczo jest to nauczyciel prowadzący zajęcia z dziećmi i młodzieżą, jednak w Polsce tyflopedagodzy zajmują się również osobami dorosłymi.
Tyflopsycholog
Psycholog wyspecjalizowany we wspieraniu osób z niepełnosprawnością wzroku w związku ze specyficznymi problemami, jakie wiążą się z utratą lub groźbą utraty wzroku oraz z mechanizmami rozwojowymi w sytuacji utraty wzroku, jego ograniczenia lub stałej dysfunkcji.
Udźwiękowiony komputer
Komputer z oprogramowaniem służącym do odczytu na głos napisów wyświetlanych na ekranie. Komputer taki powinien mieć również zainstalowany program do rozpoznawania słów wypowiadanych przez użytkownika i zamieniania ich na pismo, na przykład w treści e-maila lub w dokumencie tekstowym typu Word. Może mieć również uruchomiony mechanizm głośnego odczytywania liter na wciskanych przez użytkownika klawiszach.