Okres pandemiczny i związane z nim obostrzenia w życiu publicznym, niosą za sobą szereg utrudnień w funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych. Konieczność zachowania dystansu społecznego, nakaz noszenia maseczek ochronnych czy ograniczenia ilościowe osób w pomieszczeniach zamkniętych, w tym w lokalach handlowych, wymuszają również na osobach niewidomych zmiany rutynowych zachowań. Postanowiliśmy sprawdzić, czy i jak istotny wpływ na dokonywanie zakupów przez osoby niewidome mają wdrożone restrykcje reżimu sanitarnego. Ponadto interesowały nas zmiany postaw innych ludzi w stosunku do osób niewidomych w obecnej sytuacji.

W ankiecie internetowej, przeprowadzonej pomiędzy majem a październikiem 2020 roku, wzięło udział 80 osób niewidomych i niedowidzących. Zadaliśmy im 20 pytań związanych z dokonywaniem zakupów w obecnych, nietypowych czasach. Szczegółowe pytania wraz z odpowiedziami ankietowanych przedstawia Tabela 1.

Ponad 87 procent osób ankietowanych przyznaje, że przed nastaniem pandemii robiło samodzielnie zakupy (odpowiedzi ?tak? i raczej tak to odpowiednio 51,25 i 36,25 procent). Jakie zatem zmiany dokonały się po wprowadzeniu obostrzeń związanych z reżimem sanitarnym? 

Nastanie pandemii istotnie zmniejszyło liczbę osób niewidomych i niedowidzących skłonnych do dokonywania samodzielnie zakupów. Spadek liczby osób deklarujących samodzielność w tej sferze funkcjonowania wyniósł niemal 30 procent (odpowiedzi ?tak? i raczej tak? to: 33,75 i 25 procent). Istotne jest to, że niechęć do samodzielnych zakupów dotyczy także sklepów osiedlowych. W przypadku hipermarketów odsetek osób samodzielnie wybierających się na zakupy kształtuje się na poziomie Niespełna 31 procent. Na taką zmianę zachowań może mieć wpływ szereg problemów, jakie napotykają niewidomi po wprowadzeniu restrykcji sanitarnych w placówkach handlowych. Niemal 39 procent osób ankietowanych zdecydowanie potwierdza, że odczuwa problem z uzyskaniem pomocy ze strony obsługi sklepu w porównaniu z okresem sprzed pandemii. Ponadto ponad 42 procent ankietowanych zauważa, że trudniej im uzyskać pomoc od osób postronnych w trakcie dokonywania zakupów. Jest to o tyle niekomfortowa sytuacja, że obowiązek noszenia maseczek i rękawiczek ochronnych, jak twierdzi większość ankietowanych, jest odczuwalnie uciążliwe dla czynności manualnych oraz orientacji przestrzennej. Niemal 54 procent badanych osób sygnalizuje dyskomfort związany z noszeniem rękawiczek, a aż 61 procent uważa, że gorzej radzi sobie z orientacją przestrzenną w sklepie, gdy ma na twarzy maseczkę. 

Około 40 procent ankietowanych nie odczuwa wpływu kolejek przed sklepem, które są konsekwencją ograniczeń liczebności klientów wewnątrz. Natomiast dla ponad 46 procent ankietowanych jest to odczuwalna różnica ze stanem sprzed pandemii Odpowiednio ?nie? i raczej nie? 20 i 26,25 procent odpowiedzi to twierdzenia, że osoba gorzej odnajduje się w przedsklepowych kolejkach i trudniejsze z tego powodu staje się samo wejście do sklepu.

Jak zatem wygląda obecnie radzenie sobie z zaopatrzeniem gospodarstwa domowego przez osoby z niepełnosprawnością wzroku? Niestety aż 60 procent ankietowanych (48,75 procent  ?nie?, i 11,25 procent ?raczej nie?) twierdzi, że nikt z sąsiadów i znajomych nie zaoferował im wsparcia w sprawunkach.  Większość osób, bo aż około 70 procent badanych, nie korzysta z pomocy wolontariuszy. Dla ponad połowy ankietowanych kołem ratunkowym w obecnej sytuacji są najbliższe osoby. Odpowiednio 23,75 i 26,25 procent badanych osób przyznaje, że może lub raczej może liczyć na pomoc najbliższej rodziny. Co trzecia z ankietowanych osób posiłkuje się także zakupami przez Internet (31,25 procent odpowiedziało ?tak? lub ?raczej tak?, że wybiera tą formę zakupów). Jak się okazuje ponad 40 procent tych osób nie ma lub raczej nie ma problemów z obsługą sklepów internetowych, które oferują produkty spożywcze. Wprawdzie ponad 40 procent kupujących w sieci nie ma zastrzeżeń, co do zgodności dostarczanych produktów z zamówieniem, to należy jednak zauważyć, że co czwarta osoba sygnalizuje, że  nie zawsze zamówienie jest zgodne z oczekiwaniami. Jest to spory odsetek, który może zniechęcać do tej formy zakupów 

Trzeba przyznać, że sytuacja pandemiczna, nie dramatycznie, ale istotnie zaburzyła funkcjonowanie w sferze zakupowej osób niepełnosprawnych wzrokowo. Zarówno wprowadzone rozwiązania funkcjonalne, jak również subiektywne obawy ludzi przed zarażeniem, wpłynęły na jakość życia i względne poczucie bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej niewidomych i słabo widzących. Można wnioskować, że niewidomi częściej niż dotychczas odczuwają, że są skazani wyłącznie na siebie wychodząc z domu w celu dokonania zakupów. Jak wynika z przeprowadzonego badania, zdecydowana większość ankietowanych nie posiada psa przewodnika, a jedyną pomocą w poruszaniu się jest biała laska. Zasadnym byłoby więc, zapewnienie dodatkowej asysty w sklepie dla tej grupy klientów.   

Tabela 1. Niewidomi a zakupy w czasie pandemii.

Źródło: Opracowanie własne Fundacja Vis Maior.